Monitor Prawniczy Nr 5/2023

Opis

Specjalistyczny miesięcznik omawiający kluczowe zagadnienia prawnicze.
W numerze 5/2023 polecamy:

dr hab. Krzysztof Zagrobelny, prof. UWr „O niektórych elementach umowy pożyczki – po zmianach wprowadzonych tzw. ustawą antylichwiarską”. Po raz kolejny podjęto ustawową próbę ograniczenia lichwy. Podstawowym środkiem, dzięki któremu cel ten ma być osiągnięty, jest konstrukcja limitu pozaodsetkowych kosztów umowy pożyczki pieniężnej. Wprowadzono ją do Kodeksu cywilnego w art. 720[1]. Nie jest wcale oczywiste, że rozwiązanie to wyłącznie poprawi sytuację pożyczkobiorcy. W opracowaniu wskazano także możliwe negatywne skutki, jakie rozwiązanie to może mieć dla zazwyczaj słabszej strony umowy pożyczki.
dr hab. Michał Krakowiak, prof. UŁ „Zaspokojenie należności Skarbu Państwa z tytułu kosztów sądowych w sprawach cywilnych”. W praktyce sądowej, w licznych przypadkach prawomocne zakończenie postępowania cywilnego prowadzi do wszczęcia kolejnego, tym razem z polecenia egzekucyjnego Skarbu Państwa; jest on bowiem wierzycielem z tytułu nieuiszczonych kosztów sądowych. Trzeba pamiętać, że należności Skarbu Państwa są środkami publicznymi, a ich sprawne wyegzekwowanie powinno realizować funkcję fiskalną, tj. dostarczenie Państwu środków niezbędnych do wykonywania zadań publicznych. Wobec niskiej skuteczności egzekucji należności sądowych w sprawach cywilnych konieczna jest analiza aktualnych rozwiązań organizacyjnych i prawnych w tej kwestii, a następnie sformułowanie wniosków na przyszłość.
Kamil Wielgus „Luka w ochronie sytuacji prawnej spadkobierców wchodzących do spółki jawnej (uwagi na tle art. 583 KSH)”. Śmierć wspólnika spółki osobowej wywołuje szereg konsekwencji, których kompletna analiza wymaga spojrzenia z perspektywy całego systemu. Przedmiotem tekstu jest wykazanie, że polski system prawny jest w tym niekompletny, co znacznie minimalizuje jego atrakcyjność, czy nawet w pewnych wypadkach podważa użyteczność przyjętych przez ustawodawcę rozwiązań. Ta luka przejawia się w konstrukcji przewidzianej w art. 583 KSH, który to definiuje uprawnienie spadkobierców zmarłego wspólnika do przekształcenia spółki jawnej w spółkę komandytową wraz z przyznaniem im statusu komandytariusza. Funkcją powołanej regulacji ma być zapewnienie spadkobiercom zmarłego wspólnika ochrony przed osobistą odpowiedzialnością za długi spółki jawnej powstałe po otwarciu spadku. Bliższa analiza przesłanek uprawnienia z art. 583 § 1–5 KSH prowadzi jednak do wniosku, że funkcja ta nie może być konsekwentnie zrealizowana. Postawiona na wstępie teza staje się wyraźna wobec analizy prawnoporównawczej ustawodawstw europejskich. Już tylko pobieżna analiza dowodzi, że pomiędzy europejskimi systemami nie zachodzi większa rozbieżność co do uregulowań problematyki śmierci wspólnika spółek osobowych. Za punkt odniesienia obrano zatem systemy prawne, które regulacyjnie oraz aksjologicznie odpowiadają przepisom prawa polskiego. Na tej podstawie poddano badaniom systemy prawne: austriacki, niemiecki, francuski oraz szwajcarski. W części pierwszej artykułu przedstawiono obraz rozwiązań przyjmowanych w systemach zagranicznych, których funkcją jest ochrona spadkobierców za zobowiązania spółki jawnej powstałych po śmierci spadkodawcy. W części drugiej zostały omówione rozwiązania polskiego art. 583 KSH z perspektywy de lege lata. Dokonano w nim również funkcjonalnego porównania rozwiązania polskiego z tymi zagranicznymi, przeanalizowanymi w poprzedniej części. W części trzeciej przedstawiono propozycję de lege ferenda rozstrzygnięcia wykazywanej w tekście luki.
dr Sebastian Kostecki „Uwagi o nadmiernym zabezpieczeniu hipotecznym”. W artykule autor przedstawia kilka uwag poświęconych problemowi wzmocnienia wierzytelności przy wykorzystaniu nadmiernego zabezpieczenia hipotecznego. Analizuje uprawnienie dłużnika do żądania obniżenia sumy hipoteki, które wynika z art. 68 ust. 2 zd. 2 ustawy z 6.7.1982 r. o księgach wieczystych i hipotece. Z przepisu tego wynika, że jeżeli zabezpieczenie hipoteczne jest nadmierne, właściciel obciążonej nieruchomości może żądać zmniejszenia sumy hipoteki. Uprawnienie to może być zrealizowane w drodze powództwa. Autor stawia pytanie, kiedy powstaje stan nadzabezpieczenia hipotecznego. Wskazanie jego definicji oraz określenie granic wzmocnienia wierzytelności wymaga od autora przeprowadzenia analizy prawnej, w tym przy wykorzystaniu metody językowej, systemowej, funkcjonalnej i prawnoporównawczej. Autor stwierdza, że z jednej strony, nadzabezpieczenie hipoteczne może być bardzo atrakcyjne dla wierzyciela, gdyż niejako maksymalizuje to jego ochronę. Z drugiej strony stworzenie nadmiernego zabezpieczenia hipotecznego może prowadzić do faktycznej, długotrwałej, nieuzasadnionej ekonomicznie zależności dłużnika od wierzyciela. Problem ten dostrzegany jest w orzecznictwie sądowym, w którym sięga się coraz częściej do zagadnień nadmiernego zabezpieczenia wierzytelności i jego skutków prawnych.
dr Adrian Rycerski, Jan Solarski „Wyzwania prawne związane ze sprawozdawczością niefinansową w zakresie zrównoważonego rozwoju”. Unia Europejska od lat prowadzi działania ukierunkowane na stworzenie warunków dla podejmowania i promowania inicjatyw uwzględniających czynniki zrównoważonego rozwoju. Weryfikacja prawdziwości informacji w zakresie zrównoważonego rozwoju, publikowanych przez podmioty obowiązane, oraz ich łatwa porównywalność to elementy strategiczne, wpływające na bezpieczeństwo inwestorów, a w konsekwencji mogące zachęcać albo zniechęcać do zielonych inwestycji. W celu usprawnienia tych procesów dyrektywa 2013/34 w sprawie rocznych sprawozdań finansowych, skonsolidowanych sprawozdań finansowych i powiązanych sprawozdań niektórych rodzajów jednostek, uległa dwóm istotnym zmianom. Do pierwszej ze zmian doszło na mocy dyrektywy 2014/95 (NFRD). Okazała się ona jednak niewystarczająca z uwagi na pozostawienie zbyt dużej swobody podmiotom zobowiązanym. Druga i najnowsza zmiana nastąpiła na mocy dyrektywy 2022/2464 (CSRD – Corporate Sustainability Reporting Directive) uchwalonej 14.12.2022 r. Oprócz przytoczonych wyżej aktów prawnych, istotne znaczenie z perspektywy zrównoważonych inwestycji ma także rozporządzenie 2020/852 (taksonomia) . Zmiany otoczenia prawnego oraz ich złożoność stanowią więc istotne argumenty przemawiające za podjęciem się opracowania tytułowej problematyki. Autorzy w niniejszym artykule zwrócili uwagę na wyzwania prawne, przed którymi stoją podmioty obowiązane w związku z nowym modelem raportowania niefinansowego. Artykuł uwzględnia wnioski płynące z dotychczasowych doświadczeń związanych z tego rodzaju raportowaniem oraz prezentuje spostrzeżenia dotyczące ich stosowania w przyszłości.
dr Filip Nowak „Umowa dotycząca spadku w europejskim prawie prywatnym międzynarodowym – glosa”. Pojęcie umowy dotyczącej spadku stanowi jedno z podstawowych zwrotów wyznaczających zakres zastosowania norm rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 650/2012 z 4.7.2012 r. w sprawie jurysdykcji, prawa właściwego, uznawania i wykonywania orzeczeń, przyjmowania i wykonywania dokumentów urzędowych dotyczących dziedziczenia oraz w sprawie ustanowienia europejskiego poświadczenia spadkowego. Kwalifikacja tego pojęcia wpływa także na sposób interpretacji bardziej ogólnego zwrotu, tj. rozrządzenia na wypadek śmierci. Próby kwalifikacji sygnalizowanych pojęć próbuje dokonać Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej w wyroku z 9.9.2021 r. Przyczynkiem do podjęcia rozważań na temat znaczenia komentowanych zwrotów stają się, występujące w niektórych systemach merytorycznych, darowizny na wypadek śmierci. W ramach prowadzonego wywodu Trybunał stara się przyporządkować wspomniane czynności prawne do właściwego statutu kolizyjnego. W ramach opracowania autor analizuje wnioski wynikające z wyroku z 9.9.2021 r., dotyczące kwalifikacji darowizny mortis causa w kontekście szerszych pojęć: umowy dotyczącej spadku i rozrządzenia na wypadek śmierci. Autor konfrontuje wynik prowadzonej przez Trybunał analizy z poglądami prezentowanymi przez przedstawicieli nauki prawa prywatnego międzynarodowego. Pozwala to autorowi ocenić stanowisko zaprezentowane w komentowanym wyroku i ustalić jego rzeczywiste, uniwersalne znaczenie.
dr Kazimierz J. Pawelec „O przewidywalności zachowań w ruchu drogowym – glosa”. Glosowane postanowienie jest szczególnie istotne dla praktyki. Wskazuje na konieczność wnikliwej oceny prawnej zachowania pokrzywdzonego, które należało do niemodelowych, odbiegające od zachowań innych uczestników ruchu. Nakazuje przeprowadzenie dogłębnego postępowania dowodowego i jego prawnej oceny także w aspekcie nie tylko formalnego naruszenia przez oskarżonego określonych zasad czy szczegółowych przepisów Prawa o ruchu drogowym, ale również możliwości oraz powinności przewidzenia postępowania pokrzywdzonego, w tym wywołanego przez niego niebezpieczeństwa leżącego na przedpolu wypadku. W tego rodzaju przypadkach, przy istnieniu złożoności zachowań uczestników późniejszego zdarzenia, koncepcja obiektywnego przypisania skutku nie może być traktowana jako uniwersalna. Może bowiem prowadzić do automatyzacji odpowiedzialności karnej oskarżonego przez nakładanie na niego obowiązku czynienia rzeczy niemożliwych.

W Monitorze Prawniczym znajdziesz:

Wnikliwe opracowania analizujące najistotniejsze zmiany w prawie.
Fachowe opinie i analizy zagadnień problemowych.
Przegląd najistotniejszego, nowego orzecznictwa.
Aktualności z sal sądowych.
Obszerne dodatki tematyczne.
Odpowiedzi na pytania kierowane do redakcji.