Ustawa o ochronie sygnalistów. Komentarz

Opis

Ustawa o ochronie sygnalistów (Dz.U. z 2024 r. poz. 928) jest regulacją mającą zapewnić wdrożenie wymaganych dyrektywą Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/1937 z 23.10.2019 r. w sprawie ochrony osób zgłaszających naruszenia prawa Unii (Dz.Urz. UE L 305 z 26.11.2019, s. 17, ze zm.) środków ochrony osób zgłaszających takie naruszenia oraz osób, których dotyczy zgłoszenie, jak również związanych ze zgłaszaniem rozwiązań organizacyjnych i instytucjonalnych.
Rozwiązania krajowe zostają wprowadzone w celu zrównoważonej i skutecznej ochrony osób zgłaszających naruszenia, realizując egzekwowanie prawa i polityk Unii Europejskiej przez skuteczniejsze wykrywanie przypadków naruszeń, prowadzenie postępowań wyjaśniających i ściganie naruszeń.
Osoby pracujące w podmiotach prywatnych i publicznych lub utrzymujące z nimi kontakt w związku ze swoją działalnością zawodową mogą w związku z taką pracą lub działalnością dowiedzieć się o zagrożeniach lub szkodach dla interesu publicznego, a działając jako sygnaliści odegrać istotną rolę w ujawnianiu naruszeń.
Ochronie pracownika przed działaniem odwetowym ze strony pracodawcy, z uwagi na dokonanie przez niego zgłoszenia naruszenia, mogą służyć obowiązujące instytucje prawa pracy. Przede wszystkim są to regulacje KP dotyczące zasady niedyskryminowania w zatrudnieniu.
W ramach procedury karnej są przewidziane instytucje prawne, których funkcja ochronna może służyć także sygnalistom, w tym rozwiązania związane z ochroną świadków w postępowaniu karnym (KPK).
Niewątpliwie ujawnianiu naruszeń prawa i innego rodzaju nieprawidłowości służą obowiązujące przepisy gwarantujące swobodę wypowiedzi i wolność prasy wraz z przewidzianymi w nich gwarancjami ochrony źródeł informacji, takimi jak przewidziany w Prawie prasowym obowiązek zachowania przez dziennikarza w tajemnicy danych umożliwiających identyfikację osób udzielających informacji opublikowanych albo przekazanych do opublikowania.
Ujawnianiu nieprawidłowości, w merytorycznym zakresie określonym w KPA, służą przepisy tego Kodeksu o skargach i wnioskach.
Rozwiązania wskazanych aktów prawnych są nakierowane przede wszystkim na zapewnienie mechanizmów zgłaszania naruszeń w poszczególnych dziedzinach, nie zapewniają one jednak kompleksowych rozwiązań służących ochronie sygnalistów wymaganych dyrektywą 2019/1937, a ich zakres zastosowania nie wykracza poza regulowane dziedziny.
Ustawa o ochronie sygnalistów nie modyfikuje obowiązujących przepisów ogólnie mogących służyć ochronie osób zgłaszających naruszenia prawa, opisywanych wyżej. Istotą przyjętych rozwiązań jest uzupełnienie istniejących przepisów o środki ochrony związane ze zgłaszaniem lub ujawnianiem naruszeń w trybie przewidzianym w ustawie. Ustanowiono ponadto kanały dokonywania zgłoszeń wewnętrznych i zewnętrznych o naruszeniach, wraz z określeniem zasad ich funkcjonowania, oraz określono zasady dokonywania ujawnienia publicznego.
Moment dokonania zgłoszenia lub ujawnienia publicznego jest momentem przyznania ochrony.
Zarówno podmiot prawny, jak i organ publiczny podejmą działania następcze w wyniku prawidłowego zgłoszenia. Takie działania będą zmierzać do usunięcia skutków naruszenia prawa i jego dalszemu wystąpieniu (np. wszczęcie kontroli, wszczęcie postępowania przygotowawczego, wniesienie aktu oskarżenia).
Ustawa wprowadza rozszerzenie systemu nieodpłatnej pomocy prawnej i nieodpłatnego poradnictwa obywatelskiego o pomoc sygnalistom – powyższe rozwiązanie ma na celu umożliwienie sygnalistom skorzystanie z istniejących rozwiązań prawnych o szerokim zasięgu.
Ustawa wchodzi w życie z dniem 25 września 2024 r.
Publikacja dofinansowana przez Whistlelink.